Foto's in het oude atelier

Twee foto's gemaakt door Olaf Veerman. (ongeveer 2002 of zo?) Ze zijn gemaakt in mijn oude atelier aan huis te Utrecht.

Wat zie je?

1) Wanneer je naar een kunstwerk kijkt kun je je afvragen wat je ziet. Zie je een schilderij van Mondriaan dan zie je ‘iets’. Je ziet lijnen en kleuren. Je kunt het mooi vinden of niet. Of je het mooi vindt of niet, hangt af van de lijnen en kleuren. Deze wijze van naar kunst kijken wordt ‘formalisme’ genoemd, en de lijnen en kleuren, die de kwaliteit van de kunst bepalen, en waar jij naar kijkt om te bepalen of je het mooi vindt, noemt men ‘Significant Form’. Mondriaan schilderde alleen maar lijnen en kleuren, omdat hij de ‘Significant Form’ erg belangrijk vond. Hij wilde niet dat er iets anders (een voorstelling) de receptie van de “Significant Form’ in zijn schilderijen zou belemmeren. Formalisten zijn, als ze naar een kunstwerk kijken, op zoek naar lijn en kleur. Formalisten houden erg van abstracte kunst.

2) Je kunt je ook afvragen wat je vindt van datgene wat je ziet. Kunstwerken kunnen soms morele uitspraken doen. Daar kun je mee in discussie. Probleem is dan, dat je die morele uitspraak moet kunnen ‘lezen’, en als je die hebt gelezen, dan is het kunstwerk overbodig. Kunstwerken die iets willen ‘zeggen’ worden gereduceerd tot rebussen. Je kunt je afvragen of je dat soort kunstwerken niet gewoon kunt vervangen door tekst.
Zo eenvoudig ligt het niet. Mensen die denken dat je kunstwerken die een statement maken kunt vervangen door tekst, overschatten de taal. Kun je in taal communiceren hoe erg de holocaust was? Of hoe vrolijk jij vanochtend was? Ik denk dat diegene die dit wil bewijzen een moeilijke tijd tegemoet gaat, maar ik denk ook dat het niet makkelijk is te bewijzen dat de beeldende kunst geschikter is voor het overbrengen van, met name morele, uitspraken dan de taal.

3) Het is ook mogelijk je af te vragen wat je voelt als je een kunstwerk beschouwt. Je ziet het kunstwerk dan als een soort katalysator van gevoelens. Een kunstwerk is pas compleet als jij er naar kijkt en empathisch openstaat. Je bent onderdeel van het kunstwerk. Kunstwerken die eenvormige emoties communiceren zijn vaak empatische metaforen. Als je een afbeelding maakt van een huilend kind, dan gaan beschouwers meevoelen met het kind en worden ze ook verdrietig. Nare implicatie is dan, dat goedkope emotioneel geladen romans en films, zoals 'Titanic', moeten worden beschouwd als zeer effectieve en dus kwalitatief goede kunst. Die stelling zou ik niet willen verdedigen.

4) Tenslotte kun je afvragen waarom de kunstenaar wil dat jij dit ziet. In tegenstelling tot de formalisten geloof je niet dat een combinatie van lijnen en kleuren op zichzelf de kwaliteit van en kunstwerk bepaalt, maar de redenen waarom de kunstenaar deze combinatie van lijnen en kleuren, of van voorgestelde voorwerpen, aan jou laat zien. De kunstenaar heeft een bedoeling. Het is niet het gebruik van een kleur maar de keuze van de kunstenaar voor die specifieke kleur waar je naar op zoek ben. Dit wordt intentionalisme genoemd. De kwaliteit van een kunstwerk zit besloten in de intentie van de kunstenaar om dat kunstwerk aan jou te laten zien. Maar dat betekent dat het heel moeilijk wordt om te bepalen wat een kunstwerk is en wat niet, omdat alles wat mensen maken, met een intentie wordt gemaakt. Je zou een speciaal soort intentie voor beeldende kunst moeten formuleren, maar dat is geen eenvoudige opgave, en een makkelijk recept voor hoofdpijn.

5) Sommigen zoeken in schilderwerk naar techniek. ‘Dat is mooi gedaan’, zeggen ze dan. Goede schildertechniek is echter geen garantie voor een goed kunstwerk en diegenen die deze gedachte volgen, begrijpen beeldende kunst niet.

Ik geloof in geen van bovenstaande gedachten.