Heidegger en Sloterdijk Vertaald naar Onderwijs

In 1999 stond de Duitse filosoof Peter Sloterdijk voor een publiek in het kader van een symposium onder de naam “De Ethisch Theologische Ommekeer van de Filosofie na Heideggers Deconstructie van de Ontotheologie”. Nauwelijks een titel die een revolutie doet vermoeden, maar na beeindiging van zijn lezing mocht Sloterdijk zijn intrek nemen in de bescheten duiventil van geinstitutionaliseerde controversiele gevleugelde denkers. Hij bestond het om in zijn lezing genaamd “Regels voor het Mensenpark” het door het denkend deel van de betreders van het avondland als heilig beschouwde ontotheologische adagium van Heidegger, beter bekend als het ‘dasein’, te pareren met een bestiaal mensbeeld. De goegemeente kon slechts in verwarring en hysterie toehoren. De duitse filosoof met de nederlandse naam en het poolse uiterlijk had zich haat en bewondering van vele “untermenschen” op de hals gehaald.
Zowel de mensinvulling van Heidegger als die van Sloterdijk hebben betrekking op de wijze waarop mensen aan een, meestentijds geografisch begrensd, samenzijn kunnen worden geintroduceerd, teneinde zich in hun menselijkheid te sublimeren. Dat kan niet anders dan verwant zijn aan het openbaren van geschriften van humanistische aard, ‘brieven’ zoals Sloterdijk ze noemt, die verzonden zijn binnen de historie van die mentaal-geografisch begrensde eenheid. Deze eenheid wordt in wezen begrensd door het in de loop der eeuwen opgehoopte canon van geschriften. Intellectueel onderwijs openbaart en exegeert die geschriften aan jonge introducees.

Het opdringen van die opeenhoping van geschriften en de bijbehorende apollogetische bezweringen van docenten in de richting van jonge mensen teneinde fictieve mentaal-geografische begrenzingen, tegen hun aard in, staande te houden, is wat wij onderwijs noemen.

Of bovengenoemde omschrijving van onderwijs nu humanistisch (Heidegger) of Nietzscheiaans (Sloterdijk) te noemen is, liberaal is ze zeker niet. Onderwijs is een introductie aan menselijke onschuldigen die niet in staat zijn zichzelf te introduceren, en zeker geen verdervoeren van bij geboorte aan overdaden van zelfbeschikking lijdende subjecten, die ten allen tijden kunnen beredeneren waarom ze links gaan en niet rechts. Wij spreken van een volk van ganzen dat de moedergans altijd zal volgen, zelfs tot in de dood, uit lijfsbehoud en angst voor de onkenbare metafysica die zij bij het leven op de koop toe krijgen, en waardoor het bestaan ondraaglijk in zwaarte wordt. De beenderen van de laatste liberaal verbleken immers in de felle zon op de kale rotsen van Sint Helena, tenzij wij het bijtende atheisme van Anatole France als liberaal beschouwen.

Zag Heidegger de eigenschappen die een mens maakt tot wat hij is, in het verschil tussen de mens en het dier, Sloterdijk ziet een mens als een wezen dat gefaald heeft in zijn dier-zijn, dat zich in de loop der historie staande weet te houden door te balanceren tussen extreem geweld en het temmen van zijn bestiale eigenschappen. (in de Romeinse geschiedenis is dat het voeren van oorlog en het bijwonen van bloedige taferelen in plaatselijke arena’s) Heideggers’ humanistische ‘dasein’ is een sublimering van de mens boven het dier-zijn in zijn taalgebruik waardoor hij een groter beeld heeft van zijn omgeving en zuiver kan communiceren, als staande in de felle lichtbundel van zijn eigen menselijke taalvaardigheid. Sloterdijk ziet mensen terugtrekken in huizen, immobiel worden, (dasein) hij ziet ze futiele theorieen verzinnen vanachter de veiligheid van de muren van hun huis, pathetisch de wereld beschouwend. Die werkelijkheid buiten, aan de andere kant van het vensterglas, had de mens eens als zijn territorium beschouwd, toen hij nog geslaagd was als dier, maar dat is thans metafysica en mystica geworden. Het is de taal die ons dat heeft aangedaan, en dat is het einde van het humanisme, meent Sloterdijk, want “Wie gaat de mens temmen als het humanisme, de school van het temmen van de mens, daar niet langer in slaagt?”

Jacob van der Linden
(dit is een samenvatting van een eerder geschreven artikel)