Thursday, November 16, 2017

De Narigheid van het Kunstonderwijs

"Als je kunstenaar wilt worden moet je naar een kunstacademie gaan en precies het tegenovergestelde doen van wat ze je daar vertellen" zei Jan Hoet mij eens, na een lezing toen ik nog student was.

Die lezing zelf was flauw, niet meer dan een reclamepraatje voor zijn museum in oprichting (het huidige SMAK te Gent) maar het bezoek aan de kroeg erna met een aantal studenten, waaronder ik, was des te spannend. De oude Hoet sprak vol vuur over de kunst en de situatie van de cultuur in de lage landen en verborg zijn mening niet in zijn flesje Duvel, hoe controversieel en provocerend die soms ook was. Naarmate er meer lege flesjes duvel op tafel stonden werd zijn Vlaams platter, en werden zijn uitspraken krasser.

Nochtans heb ik bovengenoemde uitspraak pas later helemaal kunnen interpreteren. Volgens mij bedoelde Jan Hoet het volgende:

Een kunstwerk is (met nadruk) in mijn ogen het resultaat van een denkproces. Dat denkproces kan rationeel of Apollinisch zijn, ofwel emotioneel of Dionysisch, maar het is voor mij zonneklaar dat het doel van kunst is dat dat denkproces plaatsvindt, hoeveel tijd dat ook kost en hoeveel moeite de kunstenaar zich dan ook moet getroosten om dat denkproces in gang te zetten en daarbij een bepaald niveau te behalen. Het doel is in mijn ogen zeker niet het vervaardigen van een product. Ik vermoed dat op kunstacademies het voltooien van een product wel centraal staat, en dat geeft mij nogal een 'unheimlich' gevoel, alsof een essentie wordt gemist, alsof een rijk en menselijk proces met geweld tot een productiemethode wordt gereduceerd en daarmee eigenlijk geparodieerd of belachelijk gemaakt.

De hang naar een product en het aanleveren van productiemethodieken in plaats van cognitieve mechanismen en menselijke inzichten bij kunstopleidingen is al zo oud als de kunstopleidingen zelf. Het draagt bij aan het verschijnsel dat de kunst alsmaar bloedelozer wordt. De politieke insteek, ingegeven door rechts ultra-liberalisme, dat de kunst handelswaar is, en dat haar kwaliteit in harde knaken kan worden geformuleerd, draagt ook bij aan dit mijns inziens verwrongen beeld van cultuur. Het tegenovergestelde standpunt is dat kunst een 'human aspect' is, wier waarde niet in geld is uit te drukken maar in subjectief welbevinden. Dat bekt voor politici en onderwijsontwikkelaars natuurlijk niet lekker, vooral niet omdat dat nauwelijks meetbare subjectieve welbevinden geld gaat kosten. Daarom maar op product. Kunst wordt een concurrerend goed, kunstenaars moeten concurreren met elkaar en de beste wint. Herstel: niet de kunstenaars concurreren maar hun producten. Soms is de (aangedikte) biografie van de kunstenaar onderdeel van het product. Als een kunstwerk vervaardigd wordt om te concurreren, om zich een plekje in het rijtje succesvolle kunst te veroveren, en succesvol betekent dan dat er een geldelijke waarde aan kan worden verbonden, dan is de kunst bij voorbaat reeds mislukt.

Goede kunst is in mijn ogen intersubjectief, vertelt iets over hoe het is om mens te zijn, je kunt een goed kunstwerk vragen stellen en dan zal het antwoorden. Het is geen entertainment, decoratie, mag niet worden beoordeeld op techniek (ook niet als het kunstwerk technisch goed is vervaardigd) heeft niets met Disney te maken of met Hollywood.

Wil je goede kunst maken, luister dus naar de uitstekende raad van Jan Hoet: doe het tegenovergestelde van wat men je op een kunstacademie vertelt. Sterker: ga je eigen weg.




No comments: