Holland op zijn Smalst

Nederland is, in vergelijking met de ons aangrenzende landen, altijd een cultuurarm land geweest. In de negentiende eeuw was dat uiteraard niet anders.

Zo werd destijds de beroemde kunstcollectie van Willem III tentoon gesteld in het Mauritshuis te Den Haag, en wel op de eerste verdieping, omdat op de begane grond een opvanghuis voor verweesde meisjes was gevestigd. De verzameling diende door een curator te worden beheerd, maar de overheid had geen geld over voor een professionele staf. Men haalde dus een bejaarde uit het tehuis, want die kreeg toch al pensioen, om de collectie te beheren. Dat ging niet helemaal vlekkeloos, want de oude-van-dagen was te oud om de trap naar de eerste verdieping van het Mauritshuis op te klimmen. Hij was de eerste museumdirecteur (en de laatste) die, wegens zijn vergevorderde leeftijd, zijn eigen museum nooit heeft bezocht.

In 's Hertogenbosch torent de Sint Janskathedraal trots boven het stadscentrum uit. In de negentiende eeuw bevond zich in die kathedraal een prachtig en zeldzaam Renaissance-oxaal. Het was echter wat verweerd en moest gerestaureerd worden. Nederlandse kruideniersmentaliteit en schraperigheid leidde echter tot een uitnodiging aan de Engelsen om het ding, gratis, maar weg te halen, ze moesten alleen de transportkosten zelf betalen. De Engelsen wisten niet hoe snel ze het ding moesten meenemen naar Engeland, voordat die achterlijke Hollanders in de gaten hadden dat ze iets prachtigs zomaar weggaven. Het oxaal neemt nu nog steeds een ereplaats in, in een Londens museum.

Deze gebeurtenissen, en nog een flink aantal andere, noopten de rijksambtenaar en kunstliefhebber Victor de Stuers zijn wereldberoemde artikel 'Nederland op zijn Smalst' te schrijven. Het verscheen in 1873 in De Gids. De invloed was enorm. Naar aanleiding van dit artikel en het gekrakeel dat erop volgde, besloot men onder andere het Rijksmuseum in Amsterdam te bouwen, om een deel van de kunstcollectie Nederland te kunnen ontsluiten voor groter publiek. Ook het Mauritshuis werd een professioneel kunstinstituut.

Anno 2010 staan we weer voor een soortgelijk moment. Cultuurbarbaren en idioten in Den Haag, wellicht ingegeven door het Neo-Fascistisch getinte populisme van de PVV, bezuinigen zodanig op cultuur dat orkesten moeten verdwijnen, beeldend kunstenaars zich niet kunnen ontwikkelen of naar het buitenland verdwijnen, het doek valt voor menig toneelgezelschap, enzovoorts. Als een samenleving wordt gewaardeerd op haar cultuur, dan deed Nederland het al niet zo best, maar nu dreigen we in een culturele leegte te verdwijnen.

Wil de Victor de Stuers van de 21e eeuw nu opstaan? Het is hard nodig.