Over sociale anthropologie

Een slecht mens, dat zie je niet vaak. Een echt slecht mens, bedoel ik. Er bestaan natuurlijk veel mensen met slechte eigenschappen, maar ik doel nu op een in en in slecht mens. Als je er een ontmoet, toevallig, of omdat je er naar op zoek bent, houd dan afstand, bestudeer hem, maar laat je niet teveel met hem in. Je kunt best zijn vriend of kennis worden, maar neem dan een aantal regels in acht. Regels, die bedoeld zijn om jezelf te beschermen tegen zijn kwade invloed, maar ook om de slechte mens in zijn waarde te laten, want ze zijn immers zeldzaam, en anderen zouden ook de behoefte kunnen hebben om hem te bestuderen. De belangrijkste regel is, dat je een slecht mens nooit werkelijk in je leven toelaat. Je kunt dat uiteraard wel veinzen, dat hij een belangrijke rol speelt in je private leven, soms is dat zelfs noodzakelijk voor een lucratief verloop van het onderzoek, maar dat mag nooit werkelijk gebeuren, want de schade zou enorm kunnen zijn. Let op of er zich geen andere antropologen 'undercover' onder zijn slaven bewegen, want je kunt elkaar in je onderzoek grondig tegenwerken, en soms zelf ongewild ontmaskeren, zo leren ons diverse anekdotes.

Benader een slecht mens omzichtig, formuleer een strategie of een plan van aanpak, bestudeer de slechte mens allereerst vanaf de zijlijn om te bepalen welk soort hij is. Dat is erg belangrijk, want elk soort slecht mens vereist een andere benaderingsstrategie. Zo zijn er slechte mensen die anderen gebruiken om zelf maatschappelijk beter te worden, die zouden benaderd kunnen worden door te veinzen dat je een bepaalde te benijden positie hebt die door hem misbruikt kan worden. maar er zijn ook slechte mensen die anderen misbruiken zonder dat daar een reden voor staat. Dan hoef je alleen maar kwetsbaarheid te veinzen. Er zijn slechte mensen die eisen van iedereen om hen heen, dan ze hen vereren, dat is het type slecht mens dat anderen tot lijfeigene maakt of tot lid van zijn hofhouding. Benader je een dergelijk slecht mens vanuit een onderdanige positie, dan zal hij je snel in je hofhouding toelaten, en als je binnen die hofhouding de andere leden verraadt door het slechte mens in de oor te fluisteren dat ze hem eigenlijk niet vereren, dan kun je steeds dichter bij hem komen. Er zijn slechte mensen die op de zak van anderen teren en slechts vrienden toestaan met een dikke portemonnee die ook bereid zijn om die portemonnee te trekken, doorgaans uit goedgelovigheid, soms uit angst. Maar er zijn ook slechte mensen die alleen mooie of markante lijfeigenen om zich heen willen, waarna ze zelf uiteraard in het middelpunt gaan staan. Die kun je gemakkelijk benaderen als je zelf mooi of markant bent, een tip is dat kleren en accessoires de persoon maken, maar je kunt ook liegen dat je toegang hebt tot grote hoeveelheden mooie en markante mensen, die met jouw onmisbare hulp door het slechte mens kunnen worden geknecht en misbruikt.
Ben je eenmaal bij het slechte mens in de gratie, dan kun je proefnemingen doen.

Een leuk experiment, speciaal voor beginners, is die waarbij je de lakeien of lijfeigenen van de slechte mens confronteert met hun lijfeigenschap. Dat moet je goed voorbereiden, want de loyaliteit van de lijfeigene mag niet ter discussie staan, anders raak je de grip op de zaak kwijt. Soms kun je zover gaan dat er een een einde aan zijn leven maakt, soms raken ze in de put, maar ook vaak kun je ze niet zover krijgen dat ze hun leven als lijfeigenen contempleren.  Dat vereist immers ervaring, maar dit experiment kan ook als doel hebben voor de onderzoeker om ervaring op te doen en, eventueel, om de antropologische structuur van de slaventroep te determineren en in kaart te brengen. Dat is van belang voor eventuele vervolgstappen.

Een ander experiment is die waarin je de hiërarchie van de lijfeigenen test. Dat kan alleen als je zelf al behoorlijk in die hiërarchie bent geklommen, anders word je niet serieus genomen. Vermakelijk, maar ook leerzaam, is het waarnemen van de wanhopige pogingen die een lijfeigene onderneemt om zijn wankele status in de hofhouding van de slechte mens te consolideren of te bevestigen. Hij zal door het vuur gaan bij de slechte mens om diens goedkeuring te krijgen, afwezigheid daarvan zal hem alleen maar sterker motiveren om zich slaafser op te stellen. Andere lijfeigenen zullen hun kans schoon zien om de positie van de eerste lijfeigene, die ter discussie staat, te claimen, door zich volkomen nederig ten opzichte van de slechte mens op te stellen en hun leven zo volledig mogelijk aan hem te wijden. Interessant is dan te zien wanneer, dat wil zeggen op basis van welke prikkel, de slechte mens kiest voor welke lijfeigene.

Het mooiste experiment is natuurlijk die van de oorlog, dat wil zeggen, confronteer twee slechte mensen met elkaar, liefst van hetzelfde type, en neem waar wat er gebeurt. Je kunt je waarnemingen op een kladje noteren, beter is om de gebeurtenissen op video vast te leggen, zodat ook andere antropologen er hun voordeel mee kunnen doen. Wees in ieder geval voorbereid op gekrakeel en vuurwerk. Let ook op de lijfeigenen van de beide  slechte mensen, hoe hun loyaliteit kan wijzigen naar aanleiding van het verloop van de strijd, of en hoe de slechte mensen de grip op hun hofhouding kwijt raken en wat er gebeurt als een duidelijke winnaar opstaat.

Uit: Giacomo's Praktijkhandboek Toegepaste Sociale Antropologie, deel 66, pagina 7584-7586